Tekstweergave van NL-TlRAR_0660-00715-1871_0003
Deze tekst is automatisch getranscribeerd en kan fouten bevatten.
I
DE
OLIJFTAK
3WJ
m^mzBmmmi
»
oï
<.
»
Vrede
!
.
.
.
wie
beseft
niet
de
waarde
van
de
weldaden
m
il
dat
ééne
woord
begrepen
;
wie
daarentegen
niet
de
rampen
verbonden
aan
het
denkbeeld
van
Krijg
.
Zoo
ooit
heeft
men
'
t
hooge
goed
des
vredes
in
het
af
-
geloopen
halfjaar
kunnen
beseffen
,
'
t
Is
hier
de
plaats
niet
de
oorzaken
van
den
oorlog
te
toetsen
,
die
een
zoo
schoon
gedeelte
van
Europa
geteisterd
heeft
,
die
honderddui
-
zenden
eeD
vrecselijken
dood
heeft
doen
vinden
,
hon
-
derdduizenden
heeft
verminkt
,
en
millioenen
menschen
in
hunne
dierbaarste
betrekkingen
getroffen
;
—
een
oorlog
die
de
welvaart
van
een
aan
hulpbronnen
rijk
landvoor
jaren
heeft
ondermijnd
,
zoo
niet
gesloopt
,
—
die
staats
-
schokken
ten
gevolge
had
,
waarvan
de
uitwerkselen
niet
te
berekenen
zijn
:
hoeveel
bloed
,
hoeveel
tranen
hebben
gestroomdi
,
hoeveel
schatten
zijn
gespild
,
hoeveel
volks
-
haat
is
voor
langen
tijd
misschien
opgewekt
door
zes
maanden
oorlog
tusschen
nabuurlanden
,
die
,
zooals
een
-
maal
de
liertog
van
Orleans
verkondigde
,
geroepen
waren
gezamenlijk
groot
te
zijn
,
elkaêr
te
steunen
op't
gebied
van
edel
'
streven
voor
Beschaving
en
Ontwikkeling
,
door
Orde
en
Vrijheid
,
'
t
Huwelijk
van
dien
hertog
met
eene
Duitsche
vorstin
,
waartoe
zijn
vriendschappelijk
bezoek
te
Berlijn
de
eerste
aanleiding
gaf
,
was
het
symbool
van
die
betrekkingen
tusschen
twee
volken
,
wier
dapperheid
in
den
krijg
genoeg
had
uitgeblonken
,
doch
die
door
aankveeking
van
onderlingen
vrede
,
den
hechtsten
waar
-
borg
voor
Europa's
vrede
zouden
hebben
geschonken
.
'
De
.
vroegtijdige
dood
des
hertogs
benevelde
die
uit
-
zichten
;
en
zijne
edele
gemalin
,
zijn
Huis
zagen
de
nevelen
donker
en
donkerder
worden
,
totdat
de
storm
opstak
,
waarin
die
gemalin
al
den
moed
en
de
trouw
eener
Moeder
toe
adeT
maar
ten
gevolge
waarvan
zij
en
de
haren
als
ballingen
moesten
ronddoolen
,
en
ook
zij
vroegtijdig
bez
\
eek
.
1
'
in
nieuw
Pransch
Gemeenebest
had
een
kortstondig
bf
siaan
,
loste
zich
met
geweld
op
in
een
nieuw
Pransch
Kfizerrijk
.
'
t
Geslacht
van
Napoleon
herrees
,
en
,
door
uitc'iïnloopende
middelen
,
maar
daaronder
ook
geduchte
oorlogen
,
werd
Europa's
toestand
verwrikt
en
veranderd
;
;
■
Ttaalje
stukswijs
saamgesmolten
onder
één
hoofd
;
Oosten
-
rijk
geknot
;
Rusland
gestuit
in
zijne
vaart
naar
'
t
Oosten
;
jn
'
t
Noorden
,
Denemarken
besprongen
en
ingekrompen
;
in
.
Oosten
,
een
nieuw
Donau-Rijk
gevestigd
:
de
Duitsche
I
,.
,
id
van
1815
geslaakt
,
door
de
gebeurtenissen
vooral
vat
18G6
eerst
in
den
Noordduitschen
Bond
,
rondom
Pruissens
monarchie
geschaard
,
om
in
1870
,
door
den
ze
^
haften
,
gezamenlijk
gevoerden
krijg
met
nieuwen
val
de
Napoleoniden
,
te
voeren
tot
een
nieuwen
algemeen
-
D.'itschen
Bond
,
waarschijnlijkde
herrijzing
van
'
t
Duitsche
K
f
;
izerrijk
,
dat
zijn
zwaartepunt
niet
meer
zal
hebben
te
V
^
enen
,
maar
te
Berlijn
:
dit
zijn
in
korte
trekken
de
i
.
nderingen
die
Europa
sedert
de
jongste
twintig
jaren
onoergaan
heeft
.
^
Tie
zou
zooveel
geduchte
oorlogen
hebben
kunnen
voorzien
bij
de
aanvankelijke
leuzen
van
Vrede
en
Vriend
-
schap
,
—
bij
zooveel
verbroedering
tusschen
de
volken
,
gevoedsterd
door
de
groote
ontdekkingen
en
uitvindingen
,
die
op
nauwere
aaneensluiting
der
Staten
schenen
te
doelen
,
•
—
door
tal
van
congressen
en
vereenigingen
voor
de
behartiging
van
maatschappelijke
belangen
,
van
wetenschap
en
kunst
,
en
alle
takken
van
'
s
menschen
vlijt
;
wie
zou
oorlogen
in
de
beschaafde
wereld
nog
mogelijk
hebben
ge
-
waand
bij
zoovele
hefboomen
van
spoediger
en
gemakke
-
lijker
gemeenschap
,
—
in
een
tijd
bij
uitstek
bogende
op
verlichting
,
op
veredeling
der
menschheid
!
Maar
stonden
daar
niet
tegenover
telkens
nieuw
op
-
komend
mistrouwen
,
aanblazingen
van
volkshaat
,
zucht
naar
heerschappij
of
ijdelen
roem
;
—
stonden
er
niet
tegen
-
over
gedurig
de
meerdere
wapeningen
,
het
scherper
wetten
Tan
'
t
geweer
,
het
zich
spitsen
op
allerlei
vonden
ter
nog
ineer
vreeslijke
vernieling
?
.
.
.
Ondanks
de
behoeften
,
de
wenschen
van
de
volken
,
werd
de
onzalige
krijg
ontstoken
,
woningen
,
dorpen
,
steden
gingen
in
vlammen
op
,
kommer
en
ellende
over
tallooze
gezinnen
werden
gebracht
.
Is
'
t
wonder
dat
bij
dit
schouwspel
,
—
wat
ook
de
aan
-
leiding
tot
dat
bloedvergieten
en
verwoesten
was
,
—
de
openbare
meening
allerwege
tegen
het
beginsel
zelf
van
den
krijg
opkwam
,
dat
ieder
menschlievcnd
hart
in
de
beschaafde
wereld
een
afkeer
van
dat
woeden
kreeg
,
en
den
Almagtige
smeekte
dat
daaraan
nu
en
voor
altijd
een
einde
komen
mocht
!
.
.
.
Edele
wensch
,
die
zich
lucht
gaf
zoowel
in
de
veree
-
nigingen
opgericht
om
de
wonden
,
die
de
krijg
sloeg
,
te
lenigen
,
als
in
de
vereenigingen
opgekomen
met
het
doel
om
dien
te
verhoeden
.
Balsem
in
'
t
lijden
van
duizenden
schonk
het
Roode
Kruis
,
schonken
de
gaven
,
de
hulprijke
handen
en
harten
van
zoo
velen
,
die
alleen
de
smarten
van
den
natuurgenoot
ziende
,
troost
en
lafenis
boden
,
onverschillig
landaard
of
leus
.
'
t
Was
een
lichtstraal
in
den
krijgsorkaan
.
'
t
Baande
den
weg
,
zoo
men
hopen
mag
,
tot
helderder
glans
:
het
voorkomen
van
den
oorlog
.
Ginder
in
Amerika
,
naderbij
in
Engeland
en
zelfs
in
het
ten
krijg
getogen
Frankrijk
,
in
België
,
in
Zwitser
-
land
,
en
thans
ook
in
Nederland
,
waren
vereenigingen
reeds
in
dien
geest
werkzaam
,
of
werden
zij
gesticht
.
De
noodkreet
der
menschheid
gaf
zich
in
en
door
de
Vrede
-
bonden
lucht
.
Verschillend
zijn
de
middelen
,
door
hen
aangeprezen
;
één
het
doel
:
het
keeren
,
stuiten
van
den
krijg
.
Een
hersenschim
,
een
onmogelijkheid
,
een
dwaasheid
!
Dit
zijn
de
tegenwerpingen
die
de
vrede-bonden
van
menige
zijde
al
dadelijk
bij
hunne
oprichting
hebben
gevon
-
den
,
en
nog
vinden
.
De
schrandere
Ancillon
schreef
reeds
voor
eene
halve
eeuw
,
dat
het
voorkomen
van
den
oorlog
een
onmogelijkheid
was
.
Hij
zeide
niet
,
dat
het
een
//
dwaasheid
/'
was
.
Daarvoor
dacht
de
Pruisische
staatsman
te
edel
,
daarvoor
had
hij
te
innig
menschelijk
gevoel
.
Hij
achtte
het
alleen
een
hersenschim
,
omdat
hij
meende
dat
,
zoolang
de
menschen
hartstochten
hebben
,
deze
tot
uitersten
kunnen
overslaan
,
en
daaronder
behoort
zeker
ook
de
oorlog
.
Maar
is
het
vuistrecht
van
vroeger
dagen
,
het
kampen
van
twee
strijders
niet
veelszins
geweken
voor
het
licht
van
beschaving
,
voor
betere
overtuiging
?
En
wat
is
de
krijg
anders
dan
het
vuistrecht
,
de
kamp
tusschen
volken
?
Zoo
het
al
nog
langen
tijd
onmogelijk
zal
zijn
,
dien
geheel
te
verhoeden
,
kalm
overleg
,
scheidsrechterlijke
uitspraak
boven
hartstocht
en
woedende
verbittering
den
boventoon
te
doen
slaan
,
zal
het
niet
mogelijk
zijn
,
dat
gelukkige
tijdstip
meer
te
naderen
?
Wat
was
de
zin
,
de
geest
van
zoo
menig
algemeen
vredes-verbond
,
waarvan
de
jaarboeken
der
volken
gewagen
?
Wat
anders
het
doel
van
menigen
krijgsheld
,
van'menigen
staatsman
?
Tegenover
talrijke
voorbeelden
van
oorlog
staan
ook
reeds
talrijke
voorbeelden
van
vrede
,
die
door
gepaste
schikking
,
door
onderlinge
toegevendheid
behouden
werd
.
Stonden
niet
eenige
jaren
geleden
Pruisen
en
Zwitserland
tegenover
elkander
in
'
t
geweer
:
Prankrijks
bemiddeling
verhoedde
de
uitbarsting
;
stonden
de
legerscharen
van
Oostenrijk
en
Pruisen
niet
weinige
jaren
voor
1866
gereed
ten
kamp
—
en
was
'
t
niet
de
wijsheid
van
Pruisens
monarch
die
den
broederstrijd
voorkwam
?
Dit
paar
voorbeelden
,
onder
tal
anderen
.
Men
was
op
den
weg
van
onderling
overleg
en
bemiddeling
,
ten
einde
een
krijg
althans
zoo
zeldzaam
mogelijk
te
maken
,
zijnjammeren
zooveel
doenlijk
te
beperken
.
Men
denke
aan
'
t
Parijzer
verdrag
van
1856
.
Men
is
van
dien
weg
ongelukkig
weer
afgedwaald
.
Kan
het
bevreemden
,
dat
de
beschaafde
wereld
door
menschelijkheid
en
godsdienstzin
gedreven
,
ernaar
smacht
,
dat
men
op
die
edele
baan
terugkeere
?
Nog
langen
tijd
zal
de
oorlog
Jniet
geheel
te
stuiten
zijn
—
wij
spreken
hier
niet
van
den
verdedigenden
oorlog
,
voorzeker
een
natuurlijk
recht
gelijk
een
krijg
ter
ver
-
overing'^of
louter
uit
roemzucht
[
een
onrecht
mag
worden
genoemd
.
Maar
wanneer
millioenen
stemmen
,
1'uit
alle
landen
zich
tegen
den
geesel
der
menschheid
kanten
,
wanneer
de
gevoelens
die
van
zoo
vele
zijden
worden
geopenbaard
,
ingang
vinden
in
de
harten
,
in
de
raadzalen
,
op
de
troonen
wanneer
zooveel
verzoening
en
vriendschap
wordt
aan
-
gekweekt
als
ongelukkig
niet
zelden
haat
en
vijandschap
zou
dan
het
oogmerk
der
vereenigingen
ten
vrede
nietreeds
merkelijk
worden
bevorderd
?
Zou
niet
in
de
handworden
gewerkt
het
einddoel
van
Hooger
sfeer
waar
gewildwordt
dat
eenmaal
het
zwaard
zal
worden
versmeed
tenploegschaar
en
het
lam
zal
rusten
naast
het
alsdan
vreedzameroofdier
?
Geen
haat
,
geen
tweedracht
zal
meer
bestaan,liefde
en
broederband
!
De
verwezenlijking
van
dat
heil
moge
zijn
in
'
t
wijd
verschiet
—
'
t
is
toch
het
einddoel
der
Hoogste
Liefde
.
En
zou
het
dan
niet
goed
zijn
,
dat
menschelijke
krachten
op
dien
weg
werkzaam
waren
,
dat
het
tegenwoordige
geslacht
de
zaden
uitstrooide
,
die
later
onder
Gods
zegen
kunnen
en
zullen
rijpen
,
tot
het
heil
van
toekomstige
geslachten
F
Het
is
een
grootsch
,
een
verheven
doel
dat
wordt
beoogd
;
al
wierd
slechts
één
krijg
door
den
invloed
van
vredelievende
gemoederen
voorkomen
,
het
zou
reeds
de
inspanning
beloonen
,
en
'
t
zou
een
gewichtige
stap
zijn
om
verder
op
die
baan
voort
te
schrijden
.
Wij
spraken
boven
van
krijgshelden
en
staatsmannen
die
de
zaak
die
'
t
hier
geldt
,
reeds
vroeger
voorstonden
.
Om
van
geen
geschriften
te
gewagen
,
die
onder
de
ge
-
wrochten
van
edelaardige
droomers
zijn
gerangschikt
,—
heeft
Hendrik
IV
niet
reeds
een
ontwerp
beraamd
om
Europa
een
duurzamen
vrede
te
geven
,
een
ontwerp
naar
tijd
en
omstandigheden
tebeoordeelen
;
—
heeft
die
Vorst
niet
liever
eene
//
Hooge
Opperste
Rechtbank
van
Europa
»,
boven
den
krijg
gewild
,
juist
omdat
hij
al
dewëeenvan
den
krijg
kende
;
heeft
een
Nederlander
,
Hugo
de
Groot
,
niet
reeds
den
wensch
geuit
:
//
dat
er
Congressen
//
gehouden
mochten
worden
van
Christen
Mogendheden
om
//
aldaar
door
belangelooze
onpartijdigen
(
per
eos
quorum
nres
non
interest
)
de
geschillen
van
anderen
te
beslissen
;
//
en
ook
middelen
te
beramen
,
om
hen
op
billijke
voor
-
//
waarden
den
vrede
te
doen
aannemen
./'
De
tijd
was
nog
niet
rijp
voor
de
opneming
van
dat
groote
beginsel
in
het
volkenrecht
;
de
Nederlander
,
die
voor
mensohelijkheid
zooveel
mogelijk
nog
in
den
krijg
pleitte
,
werd
niet
gevolgd
,
ja
bespot
;
zijn
lofredenaar
,
de
hoogiecuuir
Cras
,
wees
aan
hoe
onzinnig
die
spot
was
,
vooral
daar
Hendrik
de
Groote
en
Sully
niet
alleen
denzelfden
wensch
hadden
gekoesterd
,
maar
ook
reeds
de
middelen
hadden
beraamd
om
dien
tot
wezenlijkheid
te
brengen
.
Nu
althans
wordt
die
wensch
door
honderdduizenden
gedeeld
,
en
'
t
betaamde
Nederland
wèl
in
deze
baan
niet
langer
achter
te
blijven
.
Eene
gewichtige
bedenking
zij
aangestipt
.
Koestert
de
menschheid
den
wensch
tot
bereiking
van
het
doel
,
hoe
zal
'
t
zijn
met
de
verdediging
van
den
Vaderlandschen
grond
met
alles
wat
ons
dierbaar
is
?
Reeds
is
'
t
gezegd
:
geen
verwerende
oorlog
kan
worden
afgekeurd
.
Integendeel
,
waar
van
louter
verdediging
,
van
geen
verovering
,
van
geen
overheersehing
sprake
is
,
is
de
strijd
plicht
.
Daarom
,
naast
den
Vrede-bond
,
de
Weer
-
baarheid
,
in
bond
èn
in
legerscharen
èn
in
schutterijen
.
Van
oudsher
was
en
is
het
de
plicht
de
wapenen
te
dragen
tot
verwering
van
het
Vaderland
.
Die
plicht
is
'
t
belang
van
allen
,
overeenkomstig
de
behoefte
,
den
wensch
van
ieder
bekwaam
de
wapenen
te
voeren
.
Maar
[
iets
anders
is
'
t
den
oorlog
om
andere
doeleinden
te
willen
,
en't
hatelijkste
,
den
oorlog
om
den
oorlog
te
willen
.
In
edelen
zin
bieden
vrede
-
en
weerbaarheidsbond
elkaêr
de
hand
;
worden
vriend
-
schap
en
goede
betrekkingen
tusschen
de
volken
aange
-
kweekt
,
de
eendracht
in
eigen
boezem
gesterkt
,
de
vrede
naar
buiten
gewaarborgd
,
en
zoo
zullen
de
staten
niet
meer
sidderen
bij
'
t
gedaver
van
'
t
geschut
,
de
troonen
niet
meer
wankelen
,
de
volken
niet
hun
bloed
op
de
akkervoren
zien
vlieten
,
maar
—
van
der
Palm's
woord
zal
waar
zijn
:
//
Vredevanen
wapperen
,
vredeleuzen
schitteren
,
geen
ge
-
//
weer
of
schutgevaarte
braakt
meer
verwoesting
en
dood
,
»
de
musketten
knallen
:
Vrede
!
de
kanonnen
bulderen
:
vrede
!//