Tekstweergave van NL-TlRAR_0660-00715-1871_0381
Deze tekst is automatisch getranscribeerd en kan fouten bevatten.
DE
OLIJFTAK
.
Dit
merkwaardige
astronomische
tijdperk
kan
worden
beschouwd
als
de
tijd
waarop
Herschel
zijn
beroep
als
toonkunstenaar
gansch
en
al
opgaf
,
om
zich
met
hart
en
ziel
op
zijn
geliefkoosde
wetenschap
toe
te
leggen
,
'
t
Was
omstreeks
het
jaar
1776
dat
hij
zijn
eerste
sterrekundige
waarnemingen
in
'
t
licht
gaf
.
Het
plan
van
waarneming
dat
hij
zich
zelven
had
afgebakend
was
,
om
achtereen
-
volgens
verschillende
gedeelten
van
den
hemel
te
onder
-
zoeken
en
elk
merkwaardig
verschijnsel
op
te
teekenen
.
Terwijl
hij
met
die
waarnemingen
door
middel
van
een
zijner
beste
telescopen
bezig
was
,
bespeurde
hij
in
het
beeld
der
«
Tweelingen
»
eene
ster
wier
licht
hem
zeer
verschillend
van
dat
der
omringende
sterren
voorkwam
.
De
vergroot
-
-
kracht
van
zijn
instrument
was
sterk
genoeg
om
hem
een
schijf
te
doen
zien
.
Toen
hij
dien
met
een
sterker
vergrootgas
onderzocht
,
bevond
hij
dat
het
voorwerp
in
middellijn
toenam
,
hetgeen
niet
'
t
gevat
was
met
de
andere
omliggende
sterren
,
en
uit
die
ontdekking
leidde
hij
af
dat
het
een
komeet
moest
zijn
.
Weinige
dagen
daarna
bespeurde
hij
dat
het
opgemerkte
voor
-
werp
van
plaats
veranderd
was
,
ofschoon
de
beweging
daarvan
,
met
betrekking
tot
de
andere
sterren
,
zeer
traag
was
.
Herschel
deelde
deze
zijne
ontdekking
mede
aan
Dr
.
Maskelyne
,
koninklijken
sterrekun
-
dige
,
die
,
nadat
hij
'
t
verschijnsel
zelf
had
onder
-
zocht
,
daarvan
mededee
-
ling
deed
aan
de
sterrekun
-
digen
te
Parijs
.
De
ver
-
meende
komeet
werd
een
tijd
lang
waargenomen
,
en
er
werden
pogingen
in
'
t
werk
gesteld
om
haar
loop
berekenen
,
altijd
uit
-
gaande
van
'
t
denkbeeld
dat
'
t
een
komeet
was
.
Langzamerhand
ontwaarde
men
echter
dat
haar
loop
-
baan
bijna
kringvormig
was
,
en
bevond
men
uit
dien
hoofde
dat
het
nieuw
ontdekte
voorwerp
een
planeet
was
,
die
toen
de
zevende
bekende
uitmaakte
van
ons
zonnestelsel
.
Her
-
schel
gaf
haar
den
naam
van
"
Georgium
Sidus
,"
ter
eere
van
koning
Georg
III
;
ïransche
sterre
-
kundigen
noemden
haar
//
Herschel;//terwijlde
Duit
-
schers
haar
den
naam
van
"
Uranus
",
den
vader
der
goden
,
gaven
.
Met
algemeene
goedkeuring
is
de
laai
ste
naam
,
Uranus
,
thans
in
allelanden
aangenomen
.
De
ontdekking
dagteekent
van
den
13
Maart
1781
.
De
Koninklijke
Maat
-
schappij
beloonde
den
ontdekker
nog
in
'
t
zelfde
jaar
met
de
Copley-medaille
.
Van
toen
af
weerklonk
Herschel's
naam
niet
meer
als
die
van
een
muziekant
,
maar
als
van
een
kundig
vervaar
-
diger
van
telescopen
en
als
sterrekundige
over
den
ge
-
heelen
beschaafden
aardbol
.
Hij
werd
aan
den
Koning
voorgesteld
,
die
hem
onmiddellijk
aanzijn
hof
verbond
,
onder
den
titel
van
//
Privaat
sterrekundige
van
Zijne
Majesteit
."
Deze
benoeming
ging
vergezeld
van
eene
ruime
bezoldiging
,
en
de
begiftiging
met
eene
woning
in
de
nabijheid
van
Windsor
.
Hij
vertrok
nu
van
Bath
naar
het
dorp
Datehet
en
kort
daarop
naar
Slough
.
Deze
laatste
plaats
is
wereldvermaard
geworden
door
het
ver
-
blijf
van
den
beroemden
sterrekundige
,
die
zoo
vele
jaren
binnen
haar
gebied
doorbracht
.
In
1783
vervaardigde
Herschel
een
tamelijk
grooten
reflector
,
dien
hij
opstelde
op
dezelfde
wijze
als
die
welke
hij
later
in
het
opstellen
van
zijn
vermaarden
veertig-voets-telescoop
aannam
.
Nadat
hij
twee
jaren
zijn
waarnemingen
had
voortgezet
,
bleek
hem
het
voordeel
van
groote
toestellen
voor
bepaalde
observation
zoo
duidelijk
,
dat
hij
besloot
op
nieuw
al
zijn
krachten
in
te
spannen
ten
einde
een
grooten
telescoop
te
ver
-
krijgen
.
Gesteund
door
zijn
vroegere
ervaring
,
raad
-
pleegde
hij
nu
ook
den
president
der
Koninklijke
Maat
-
schappij
,
den
beroemden
Sir
Joseph
Banks
,
die
'
t
op
zich
nam
de
teekening
aan
George
III
te
onderwerpen
.
De
Koning
was
er
niet
alleen
mede
ingenomen
,
maar
besloot
al
de
kosten
tot
het
vervaardigen
van
den
tele
-
scoop
te
dragen
.
Die
kosten
,
welke
de
Koning
zoo
groot
-
moedig
op
zich
nam
,
beliepen
4000
pond
sterl
.
Met
de
vervaardiging
van
dien
grooten
spiegelteleseoop
werd
een
aanvang
gemaakt
in
de
tweede
helft
van
1785
en
den
28
Augustus
1789
was
het
instrument
voltooid
Ifte
^/<
herschel's
groote
telescoop
.
Eenige
bijzonderheden
over
zijn
omvang
zijn
niet
van
belang
ontbloot
.
De
brandpunts-afstand
is
negenendertig
voet
vier
duim
en
de
middellijn
van
de
buis
vier
voet
tien
duim
.
De
buis
is
geheel
uit
ijzer
vervaardigd
.
De
groote
spiegel
,
die
vier
voet
middellijn
heeft
,
werd
aan
het
benedeneinde
der
buis
geplaatst
,
terwijl
het
toestel
om
dien
te
richten
door
het
houten
timmerwerk
werd
be
-
schermd
.
De
weerkaatsende
oppervlakte
van
den
spiegel
bedraagt
ongeveer
twaalf
en
een
halven
voet
,
terwijl
de
geheele
spiegel
uit
1050
pond
metaal
is
samengesteld
.
Tor
-
het
doen
van
eene
waarneming
werden
altijd
drie
personen
vereischt
,
als
:
de
waarnemer
zelf
,
die
aan
de
opening
der
buis
op
de
galerij
stond
;
een
heiper
,
om
de
waarnemingen
en
opmerkingen
op
te
teekenen
,
die
hem
door
een
spreekbuis
werden
medegedeeld
;
terwijl
de
derde
persoon
het
windas
moest
in
beweging
brengen
,
ten
einde
den
telescoop
naar
een
of
ander
bepaald
voor
-
werp
te
richten
.
Prof
.
Kaiser
heeft
aan
zijn
werk
:
//
de
Sterrenhemel
"
belangrijke
terechtwijzingen
toegevoegd
omtrent
de
werk
-
tuigen
,
die
men
voor
eene
nauwkeurige
beschouwing
der
hemellichten
behoeft
.
Hij
doet
daarin
o
.
a
.
uitkomen
dat
het
bij
het
waarnemen
van
verschijnselen
zooals
bv
.
de
nevel
vlekken
,
vooral
op
de
lichtkracht
,
en
dus
op
de
opening
des
kijkers
aankomt
;
het
is
dus
niet
gezegd
dat
een
kleinere
kijker
,
dan
die
van
Herschel
,
bij
dezen
te
kort
zou
schieten
;
zooals
de
Nederl
.
sterrekundige
zelf
ondervonden
heeft
.
Hoe
'
t
zij
,
het
vermaarde
werktuig
,
door
Herschel
vervaardigd
,
bewees
uitstekende
diensten
,
zoodat
het
den
onbezweken
waarnemer
vergunde
een
blik
op
'
t
hemelplein
te
slaan
,
zooals
nog
niemand
voor
hem
gedaan
had
en
hij
daardoor
tot
de
stoutste
gissingen
kwam
,
die
,
ofschoon
nog
verre
van
bewezen
,
ja
deels
later
weersproken
,
toch
van
zijne
geestkracht
getuigden
.
Bedoeld
werktuig
werd
in
December
1839
uit
elkander
genomen
.
Toen
Sir
John
Herschel
,
zoon
van
Sir
William
,
uit
Zuid-Afrika
terugkeerde
,
bevond
hij
dat
het
houtwerk
zoo
ver
-
molmd
was
,
dat
het
ge
-
vaarlijk
begon
te
worden
het
te
laten
staan
;
hij
besloot
het
dus
op
te
rui
-
men
,
het
instrument
uit
elkander
te
nemen
en
de
verschillende
deelen
van
den
telescoop
te
bewaren
op
de
plaats
waar
die
zoovele
jaren
lang
gestaan
had
.
Nadat
het
getimmerte
afgebroken
was
,
werden
er
palen
opgericht
,
waarop
de
buis
waterpas
wei
!
ncdergelegd
.
Binnen
in
de
buis
werden
de
spiegel
en
al
de
verdere
belangrijke
deelen
van
de
machinerie
bewaard
,
waarna
de
buis
gesloten
werd
.
Voor
dat
dit
echter
nog
in
orde
gebracht
en
terwijl
de
buis
nog
ledig
was
,
besloot
Sir
John
op
eene
eigenaardige
wijs
afscheid
van
dit
groot
hulpmiddel
van
zijnen
roem
en
dat
zijns
vader
te
nemen
,
eene
wijs
die
van
de
gulle
hartelijkheid
van
hem
en
zijn
gezin
getuig
-
de
.
Er
werden
namelijk
stoeltjes
in
de
buis
ge
-
bracht
,
waarop
de
geheele
familie
van
Sir
John
Her
-
schel
plaats
nemen
kon
,
en
nu
werd
door
"
papa
,
mama
,
en
al
de
kleine
persoontjes
,
te
dien
einde
in
de
tele
-
scoop
verzameld
(
bij
de
intrede
van
het
nieuwe
jaar
),
een
requiem
gezongen
."
Die
zang
,
die
als
een
letterkundig-wetenschappelijke
curiositeit
mag
worden
beschouwd
,
was
door
niemand
anders
dan
Sir
John
zelf
geschreven
,
'
t
Was
een
half
luimig
,
half
ernstig
lied
;
de
vijf
eerste
stanza's
daarvan
luiden
,
eenigszins
vrij
gevolgd
,
aldus
:
We
zitten
in
de
buis
van
d'ouden
Telescoop
,
Omgeven
door
de
schaauw
van
vroeger
tijdsverloop
;
Zijn
requiem
klinkt
thans
,
op
'
t
luidst
en
blij
van
binnen
,
Het
oude
jaar
ten
slot
,
om
'
t
nieuwe
te
beginnen
.
{
Koor
van
Knapen
en
Maagden
.)
Komt
,
zingen
we
al
te
zaam
,
zoo
blijde
dat
het
klinkt
,
En
d'oude
Telescoop
nu
davert
en
rinkinkt
!
Xu
volle
vijftig
jaar
mocht
hij
den
storm
weerstaan
,
Zijn
stoute
leest
bezweek
voor
onweer
noch
orkaan
;
Nu
licht
hij
neêrgestrekt
,
hij
eens
zoo
fier
verheven
,
Die
met
zijn
verren
blik
door
'
t
maatloos
zwerk
mocht
streven
!
Komt
,
zingen
we
enz
.