Tekstweergave van NL-TlRAR_0660-00715-1871_0381

Deze tekst is automatisch getranscribeerd en kan fouten bevatten.
DE OLIJFTAK . Dit merkwaardige astronomische tijdperk kan worden beschouwd als de tijd waarop Herschel zijn beroep als toonkunstenaar gansch en al opgaf , om zich met hart en ziel op zijn geliefkoosde wetenschap toe te leggen , ' t Was omstreeks het jaar 1776 dat hij zijn eerste sterrekundige waarnemingen in ' t licht gaf . Het plan van waarneming dat hij zich zelven had afgebakend was , om achtereen - volgens verschillende gedeelten van den hemel te onder - zoeken en elk merkwaardig verschijnsel op te teekenen . Terwijl hij met die waarnemingen door middel van een zijner beste telescopen bezig was , bespeurde hij in het beeld der « Tweelingen » eene ster wier licht hem zeer verschillend van dat der omringende sterren voorkwam . De vergroot - - kracht van zijn instrument was sterk genoeg om hem een schijf te doen zien . Toen hij dien met een sterker vergrootgas onderzocht , bevond hij dat het voorwerp in middellijn toenam , hetgeen niet ' t gevat was met de andere omliggende sterren , en uit die ontdekking leidde hij af dat het een komeet moest zijn . Weinige dagen daarna bespeurde hij dat het opgemerkte voor - werp van plaats veranderd was , ofschoon de beweging daarvan , met betrekking tot de andere sterren , zeer traag was . Herschel deelde deze zijne ontdekking mede aan Dr . Maskelyne , koninklijken sterrekun - dige , die , nadat hij ' t verschijnsel zelf had onder - zocht , daarvan mededee - ling deed aan de sterrekun - digen te Parijs . De ver - meende komeet werd een tijd lang waargenomen , en er werden pogingen in ' t werk gesteld om haar loop berekenen , altijd uit - gaande van ' t denkbeeld dat ' t een komeet was . Langzamerhand ontwaarde men echter dat haar loop - baan bijna kringvormig was , en bevond men uit dien hoofde dat het nieuw ontdekte voorwerp een planeet was , die toen de zevende bekende uitmaakte van ons zonnestelsel . Her - schel gaf haar den naam van " Georgium Sidus ," ter eere van koning Georg III ; ïransche sterre - kundigen noemden haar // Herschel;//terwijlde Duit - schers haar den naam van " Uranus ", den vader der goden , gaven . Met algemeene goedkeuring is de laai ste naam , Uranus , thans in allelanden aangenomen . De ontdekking dagteekent van den 13 Maart 1781 . De Koninklijke Maat - schappij beloonde den ontdekker nog in ' t zelfde jaar met de Copley-medaille . Van toen af weerklonk Herschel's naam niet meer als die van een muziekant , maar als van een kundig vervaar - diger van telescopen en als sterrekundige over den ge - heelen beschaafden aardbol . Hij werd aan den Koning voorgesteld , die hem onmiddellijk aanzijn hof verbond , onder den titel van // Privaat sterrekundige van Zijne Majesteit ." Deze benoeming ging vergezeld van eene ruime bezoldiging , en de begiftiging met eene woning in de nabijheid van Windsor . Hij vertrok nu van Bath naar het dorp Datehet en kort daarop naar Slough . Deze laatste plaats is wereldvermaard geworden door het ver - blijf van den beroemden sterrekundige , die zoo vele jaren binnen haar gebied doorbracht . In 1783 vervaardigde Herschel een tamelijk grooten reflector , dien hij opstelde op dezelfde wijze als die welke hij later in het opstellen van zijn vermaarden veertig-voets-telescoop aannam . Nadat hij twee jaren zijn waarnemingen had voortgezet , bleek hem het voordeel van groote toestellen voor bepaalde observation zoo duidelijk , dat hij besloot op nieuw al zijn krachten in te spannen ten einde een grooten telescoop te ver - krijgen . Gesteund door zijn vroegere ervaring , raad - pleegde hij nu ook den president der Koninklijke Maat - schappij , den beroemden Sir Joseph Banks , die ' t op zich nam de teekening aan George III te onderwerpen . De Koning was er niet alleen mede ingenomen , maar besloot al de kosten tot het vervaardigen van den tele - scoop te dragen . Die kosten , welke de Koning zoo groot - moedig op zich nam , beliepen 4000 pond sterl . Met de vervaardiging van dien grooten spiegelteleseoop werd een aanvang gemaakt in de tweede helft van 1785 en den 28 Augustus 1789 was het instrument voltooid Ifte ^/< herschel's groote telescoop . Eenige bijzonderheden over zijn omvang zijn niet van belang ontbloot . De brandpunts-afstand is negenendertig voet vier duim en de middellijn van de buis vier voet tien duim . De buis is geheel uit ijzer vervaardigd . De groote spiegel , die vier voet middellijn heeft , werd aan het benedeneinde der buis geplaatst , terwijl het toestel om dien te richten door het houten timmerwerk werd be - schermd . De weerkaatsende oppervlakte van den spiegel bedraagt ongeveer twaalf en een halven voet , terwijl de geheele spiegel uit 1050 pond metaal is samengesteld . Tor - het doen van eene waarneming werden altijd drie personen vereischt , als : de waarnemer zelf , die aan de opening der buis op de galerij stond ; een heiper , om de waarnemingen en opmerkingen op te teekenen , die hem door een spreekbuis werden medegedeeld ; terwijl de derde persoon het windas moest in beweging brengen , ten einde den telescoop naar een of ander bepaald voor - werp te richten . Prof . Kaiser heeft aan zijn werk : // de Sterrenhemel " belangrijke terechtwijzingen toegevoegd omtrent de werk - tuigen , die men voor eene nauwkeurige beschouwing der hemellichten behoeft . Hij doet daarin o . a . uitkomen dat het bij het waarnemen van verschijnselen zooals bv . de nevel vlekken , vooral op de lichtkracht , en dus op de opening des kijkers aankomt ; het is dus niet gezegd dat een kleinere kijker , dan die van Herschel , bij dezen te kort zou schieten ; zooals de Nederl . sterrekundige zelf ondervonden heeft . Hoe ' t zij , het vermaarde werktuig , door Herschel vervaardigd , bewees uitstekende diensten , zoodat het den onbezweken waarnemer vergunde een blik op ' t hemelplein te slaan , zooals nog niemand voor hem gedaan had en hij daardoor tot de stoutste gissingen kwam , die , ofschoon nog verre van bewezen , ja deels later weersproken , toch van zijne geestkracht getuigden . Bedoeld werktuig werd in December 1839 uit elkander genomen . Toen Sir John Herschel , zoon van Sir William , uit Zuid-Afrika terugkeerde , bevond hij dat het houtwerk zoo ver - molmd was , dat het ge - vaarlijk begon te worden het te laten staan ; hij besloot het dus op te rui - men , het instrument uit elkander te nemen en de verschillende deelen van den telescoop te bewaren op de plaats waar die zoovele jaren lang gestaan had . Nadat het getimmerte afgebroken was , werden er palen opgericht , waarop de buis waterpas wei ! ncdergelegd . Binnen in de buis werden de spiegel en al de verdere belangrijke deelen van de machinerie bewaard , waarna de buis gesloten werd . Voor dat dit echter nog in orde gebracht en terwijl de buis nog ledig was , besloot Sir John op eene eigenaardige wijs afscheid van dit groot hulpmiddel van zijnen roem en dat zijns vader te nemen , eene wijs die van de gulle hartelijkheid van hem en zijn gezin getuig - de . Er werden namelijk stoeltjes in de buis ge - bracht , waarop de geheele familie van Sir John Her - schel plaats nemen kon , en nu werd door " papa , mama , en al de kleine persoontjes , te dien einde in de tele - scoop verzameld ( bij de intrede van het nieuwe jaar ), een requiem gezongen ." Die zang , die als een letterkundig-wetenschappelijke curiositeit mag worden beschouwd , was door niemand anders dan Sir John zelf geschreven , ' t Was een half luimig , half ernstig lied ; de vijf eerste stanza's daarvan luiden , eenigszins vrij gevolgd , aldus : We zitten in de buis van d'ouden Telescoop , Omgeven door de schaauw van vroeger tijdsverloop ; Zijn requiem klinkt thans , op ' t luidst en blij van binnen , Het oude jaar ten slot , om ' t nieuwe te beginnen . { Koor van Knapen en Maagden .) Komt , zingen we al te zaam , zoo blijde dat het klinkt , En d'oude Telescoop nu davert en rinkinkt ! Xu volle vijftig jaar mocht hij den storm weerstaan , Zijn stoute leest bezweek voor onweer noch orkaan ; Nu licht hij neêrgestrekt , hij eens zoo fier verheven , Die met zijn verren blik door ' t maatloos zwerk mocht streven ! Komt , zingen we enz .