Tekstweergave van DT_2008-12-24_025

Deze tekst is automatisch getranscribeerd en kan fouten bevatten.
EÜBaaZIlH De Toren ALTIJD ACTUEEL: DEWEEKKRANT.NL Woensdag 24 december 2008 - Pagina 25 Het 'wij-gevoel' van de nachtmis De kerststal in de Sint Martinuskerk in Zaltbommel. Mensen willen in de kerstnacht het verhaal van het kind en de stal horen. foto: henk van steenbergen Zaltbommel - Een keer per jaar heeft de rooms-katholie- ke kerk niet te klagen over gebrek aan kerkgangers: tij¬ dens de kerstnacht. Dan puilen de kerken uit De toeloop is dan zo groot dat bij sommige kerken zelfs een entree¬ kaartje nodig is, anders is de nachtmis 'uitverkocht'. Ge¬ lukkig zijn voor de nachtmis in de kerken in de Bomme¬ lerwaard nog geen kaartjes nodig. Pastor Ben van Bronk- horst heeft zelfs het idee dat het de laatste jaren wat min¬ der druk is geworden. Tineke van der Zanden verdiepte zich voor De Toren in het gevoel van de nachtmis. "De kerstviering geeft mij een heel sterk 'wij samen' gevoel", zegt pastor Bertus Bus. Hij ver¬ zorgt samen met pastor Ben van Bronkhorst en pastoraal werker Jos Vriezema en enkele mensen uit de verschillende parochies de kerstnachtdien¬ sten in de Bommelerwaard. "Ik denk dat de persoon van Chris¬ tus zelf toch de mensen naar de nachtmis trekt. Ik heb ook wel eens gedacht dat het alleen om het romantische gevoel gaat, maar ik denk toch dat steeds meer mensen voelen dat het gaat om een God die mens wordt en het lot en leven met ons deelt. Ik denk dat mensen, op deze avond, meer dan ooit, overtuigend ervaren dat God niet als buitenstaander van bo¬ venaf een gemakkelijk ant¬ woord geeft op onze diepste vragen, maar dat Hij alles van binnenuit zelf heeft willen on¬ dergaan. Zijn Zoon werd in vol¬ le werkelijkheid één van ons. Ik vermoed dat het mensen - be¬ wust of onbewust - aanspreekt dat God zich geopenbaard heeft in een heel kwetsbaar kind. Kerstmis heeft ons veel te bieden, als wij het echt probe¬ ren te verstaan. Daar spreek ik over in de kerstnacht en niet zelden komen mensen mij voor mijn verhaal, waar ik altijd wel een vleugje humor door¬ heen weef, bedanken. "Daar kunnen wij mee verder", zeg¬ gen ze dan. Nostalgie "De nachtmis is de laatste jaren veel minder druk dan bijvoor¬ beeld tien jaar geleden, maar er komen altijd nog wel veel men¬ sen", zegt pastor Ben van Bronkhorst. "Ik denk dat dat te maken heeft met nostalgie, met een gevoel dat de kerk voor ie¬ dereen is, dat iedereen daarbij mag horen. Ook niet-gelovigen. Mensen zijn op zoek naar vrede die ze in het gewone leven niet kunnen vinden. In de nachtmis hopen ze wat rust en geluk te vinden." Pastor Van Bronk¬ horst vindt het jammer, maar moet vaststellen dat Kerstmis vooral iets van de commercie is geworden. "Het is een ontwik¬ keling in de maatschappij van deze tijd. Vrije dagen, grote ca¬ deaus en dure vakanties zijn het belangrijkste geworden." Verhaal van het kind Pastoraal werker Jos Vriezema vindt dat de kerk iets toevoegt aan Kerstmis: het verhaal van het kind en de stal. "Dat willen mensen met Kerstmis horen. Ze willen weer uitgelegd krijgen wat de betekenis is van dat ver¬ haal. Bovendien vinden heel veel mensen dat de kerk ge¬ woon bij Kerstmis hoort", zegt hij. "Velen hebben dat van jongs af meegekregen. Met Kerstmis ademt de kerk zo'n andere sfeer uit als op een ge¬ wone zondag. De stal, de ver¬ siering, de muziek. De vierin¬ gen hebben ook een heel ande¬ re kleur, feestelijk met kersdie- deren en koren. Dat herkennen mensen diep in zich zelf. En ook al heb je de sfeer niet van huis uit meegekregen: de sa¬ menleving is vol van de kerst¬ sfeer, mensen krijgen of ze wil¬ len of niet een stuk van de kerstsfeer mee." Zoektocht Sascha van Oostrom, penning¬ meester van de Raad van Ker¬ ken in de Bommelerwaard merkt nog niets van een terug¬ loop. De Sint Martinuskerk in Zaltbommel zit elk jaar bom¬ vol. En elk jaar moeten er wel zo'n veertig mensen staan. "De mensen zijn zoekende", ver¬ klaart hij de drukte in de kerst¬ nacht. Katholiek, protestant, niet-gelovig: ze zoeken naai- het mystieke en religieuze in deze zakelijke en harde wereld. Daarnaast zoeken ze ook warmte, gezelligheid en gebor¬ genheid. Dat proberen ze naar mijn idee allemaal te vinden in de nachtmis en de kerk. Kerst¬ mis is bij uitstek het huiselijke feest, het feest van bij elkaar ho¬ ren. Dat gevoel begint bij de nachtmis. Ook muziek is daar¬ bij belangrijk. Niet voor niets is 'Stille Nacht, heilige nacht' nog steeds een topper." Van christelijke rituelen naar huiselijke rituelen Eerste en tweede kerstdag wa¬ ren tot de jaren zestig kerkelijk verankerd. Centraal stond de viering van de geboorte van Christus. De plechtige nacht¬ mis met drie heren en veel aco¬ lieten en misdienaartjes was het hoogtepunt. Je had pas een échte kerst gehad, als je naar de nachtmis was geweest en al¬ le daarbij behorende rituelen had meegemaakt. Die rituelen bestonden onder andere uit het elkaar na de nachtmis bij de kerkdeur zalig kerstfeest wensen. Ook al vroor het dat het kraakte, je kreeg toch een warm gevoel. Bij thuiskomst mocht het kindje Jezus pas in de kribbe worden gelegd. De kerststal stond er al een paar dagen, maar zonder het kindje Jezus, want die werd pas gebo¬ ren in de kerstnacht! En mid¬ den in de nacht een feestelijk kerstontbijt met balkenbrij (in de Bommelerwaard), worsten¬ broodjes (in Brabant) of be¬ schuit met muisjes (in de Randstad). Al die huiselijke ri¬ tuelen op kerstavond hadden een duidelijke christelijke bete¬ kenis, want alles wat er gebeur¬ de stond in het kader van het feest van de geboorte van Je¬ zus. Cadeaus werden niet ge¬ geven, dat strookte niet met de kerstgedachte. De nadruk lag op een warme, knusse, huise¬ lijke sfeer met het hoogtepunt op kerstavond en de ochtend van de eerste kerstdag. In dit traditioneel ritueel sche¬ ma heeft langzamerhand een verschuiving plaats gevonden, zo stelt theologe Goedroen Juchtmans vast. Juchtmans (35) promoveerde vorige maand op huiselijke rituelen en betrok daar ook de kerst¬ nacht bij. Ze stelt vast dat een aantal praktiserend christelijke gezinnen van nu, zelfs meer dan vroeger, de nachtmis nog beschouwt als het centrale mo¬ ment van de kerstavond waar¬ op ze als gemeenschap de ge¬ boorte van Christus vieren. Bij hen staan ook de huisrituelen nog steeds in het teken van die geboorte en de Heilige Familie. Dit in tegenstelling tot vele an¬ dere gezinnen, bij wie de na¬ druk steeds meer komt te lig¬ gen op alleen de huiselijke ri¬ tuelen. De religieuze betekenis en de nachtmis worden min¬ der belangrijk. De rituelen in huis worden tot een doel op zich verheven en de nachtmis ligt in het verlengde daarvan. Ze vertelt over een jonge moe¬ der die de nachtmis in de loop der jaren vervangt door de kleuterkerstviering. Ze mist echter de nachtmis met de fa¬ miliale, vertrouwde en rustge¬ vende sfeer die herinneringen uit haar jeugd oproept en waaraan ze zich kan overge¬ ven. Ze mist de warmte die ze toen voelde. De nachtmis waarin ze de Heilige Familie beleeft als een deel van de ei¬ gen familie. Het gevoel van de¬ ze vrouw staat symbool voor de gevoelens van veel mensen, meent Juchtmans. Vanuit dat gevoel ook komen in de jaren negentig in huis de christelijke rituelen terug, die mensen vaak van vroeger thuis nog kenden. Bij deze rituelen wordt inspiratie geput uit het christelijke repertoire om het leven en de belangrijke dingen in het leven te sacraliseren, te verheerlijken. De expliciete verwijzingen naar God of Christus zijn daarbij ge¬ schrapt. Hierdoor komen de familiegemeenschap als ge¬ loofsgemeenschap en basale symbolen als licht en stilte steeds centraler te staan. Goedroen: "De nadruk wordt meer en meer gelegd op de meest intieme banden en de familiebanden en de rituelen daaromheen. De samenkomst op kerstmis wordt dan bijna tot iets heiligs verheven." Het kerstfeest heeft zich dus losgemaakt van zijn oorspron¬ kelijke betekenis of kerkelijke verankering, stelt Juchtmans vast. Zo bepaalt de nachtmis niet meer de betekenis die men aan de huiselijke rituelen geeft - de geboorte van Jezus -, maar wordt de nachtmis alleen maar gezien als een verlengde van die huiselijke rituelen. Omdat die als heel belangrijk worden ervaren - het kerstfeest is im¬ mers het familiefeest bij uitstek -voorziet de nachtmis sinds de jaren negentig weer in een be¬ hoefte van mensen. Een over¬ volle kerk is daarvan het ge¬ volg." Het volledige proefschrift van Goedroen Juchtmans Rituelen thuis, van christelijk tot basaal sacraal (ISBN 978-90-367- 3621-3) is tegen betaling van 23,50 euro te bestellen bij het Instituut voor Liturgieweten¬ schap, Oude Boteringestraat 38,9712 GK Groningen, e-mail: Iit.inst@rug.nl. FOTO: SHERRY VAN DER VELDEN