Tekstweergave van DTBC_1942-12-30_003

Deze tekst is automatisch getranscribeerd en kan fouten bevatten.
f ONZE NffiUWJAMlSPRIJSVRAAG 1943 WEEK EEN VTJLPEH ALS HOOFDPRIJS Voor de Nieuwjaarsprijsvraag is de keus g-evallen op een letterkruls - raadsel , waarbij men , bij juiste inAiilHng -, op la-u;sjesl\jn van boven naar beneden gelezen een spreekwoord verkrijgt , dat aeer zeker op de jaai-swisseling van toepa-ssing is . KRUJ DEN IERS VQOe uw VA Gif N.I.V.A . ad CSRCIEELE INSHTLUT OER SKSSSSi KRUtO0*ERSOPt£SC*(S OVERAt MOCsaWOa aj8SMÖ£N OUIZeNDEM aeitAAQOeMI VRAAjST ORAm PJROSPBCTUS K : NA v.a ;. ? so;Z...aiti^'a!vf^EN ' VERIEmmWBmit tegen : Oorlogsschade Stormscliade Brandscha'de biji , Preetl$che vcorwaardBB laQo tarisven aan ha < f - Hoofdkantoor viui hoï Aïgemeen Onderling Waarborg Genoobchap RENOVATUM Spuistraat 210 - AmjlortJam-C . SCHILDERIJEN - EN AQUARELLEN znet stadsgezichtea van Caleiabozg . Cadeaus van blijvende waarde . SCHOUTEN , CULEMBORG . - i^i#lilt|^ili ? Vroegere uithangteekens in Teisterbant Opgericht 1840 . Telefoon S33 . EEN BRIL DIE PAST VOELT U NOOIT ! Een door ons gepaste biil zakX niet af , knijpt niet , verschuift niet . . voelt ü ttiet De levering is AF i Drogisterij SCHERPENHOEK " P . H . BRUGMANS , Drogist , Opticien , Culemborg . BURGERLIJKE STAND CULEMBORG Geboren : Annigje Cornelia , d . v . H . Verbaast en O . Sleeuwenhoek . Josephus Hijligondus , z . v . J . L . Hendriks en J . A . van Uden . Gijsbert , z . v . D ,. J . Koedam en A . G . C . van Iterson . Hendrikiis Johannes , z . v . . T . J . Molders en C . Winkel . Jacoba Cornelia Wil - helmina , d . v . C . Jansen en C . W . Vermeulen . Jan Berend ' Gijsber - tus , z . V . Z . J.-van Zanten en D . van ' t Verlaat . Gehuwd : K . Brouwer en O . van Haaren . Overleden : M . Bentvelzen , 88 j ., w'eduwnaar van ' J . Ouwendijk . BEUSICHEM Gehuwd : G . B . Brenkman te Cu - lemborg met M . H . Hommersom . Overleden : N . Knobbout , 78 j ., weduwe van H . J . van Mourik . M . van Wakeren , 54 j ., echtgenoo - te van C . G . van Mourik . BÉT LTICIITAnVEEB DEKKING ZOEKEN Onder de aandacht der bevolking wordt gebracht , dat schieten van de luchtdoelartillerie op vliegtuigen met een luchtzak een oefening van de Duitsohe weermacht is en er daarbij goen gevaar bestaat voor het vallen van bommen . Bij het schieten van het luchtafweerge - schut moet men binnenshuis . blijven of anders terstond de fiaaste dek - king zoeken . Dw plicht als Nederlander :, Offeren aan Winterhulp airo 5553 , ^ , - , ^ , , ,. ., , landsche burgers gelegerd . Op dep Raadsheer , maakte , toen henï den . flood . Vurig had zt ) gehoopt hem 4den April van genoemd jaar ver - I vvoiroi - "' qv ^^ r.,,^-^^^„-^Atr,A ah „£<■„„ beker werd overhandigd , dit extem - ' porer gevangen te kunnen nemea , hem de ' trok alzoo een vendel van 212 bur - X o o o o o X o o o o o X o o o o o X o o o o o X o o o X o o o X o o o X o o o X o o o o o X o o o o o X o o o o o X o o o o o X o o o X o , o o X o oo X o o ö X o o o o « o X o o o ' o o X o o o o o X o o o o o X Jmniïlen . van links naar reclits : Ie regel : niet oud ; 2 . vloeistof ; 3 . verschil tusscïien bruto en netto ; 4 . wasschen , reinigen ; 5 , niet nat ; 6 . kleur ; 7 , suiker - product ; 8 . bouwland ; 9 . ver - , doovingsmiddel ; 10 . stad in Overijsel ; 11 . keukenvoorwerp ; 12 . dorp Eindhoven ; 13 . lief - hebberij ; 14 . kooper ; 15 . ver - dienste ; 16 . stad in Midden - Limburg ; 17 . waterweg ; 18 . alarmtoestel ; 19 . visch ; 20 . verklaring ; 21 . hijscli>verktuig . : Onze vraag is nu : Welke aajn de 21 gevraagde woorden en welk spreekwoord verkrifgt men danï Elke vorm , waarin het volksleven zich openbEiart , doet de ' volkshia - torie beter kennen en is daarom belangrijk . " Tot de evidente uitingen van het volksleven behooren zeer zeker ook de uithangteekens , die ons , bij nauwkeurige bestudeerlng , iets lee - ren omtrent den bloei , de welyaart en de beschaving van een volk . De uithangteekens deelen ons mede , wat onze voorouders hebben ge - dacht en gevoeld , wat zij hebben gewenscht en begeerd . Zij ' doen ons hun deugden ên gebreken kennen , ook hun vrooniheld en spotternij ! Zij zifn de illustratie " van him den - ken en streven , vandaar dat we de bontste verscheidenheid van figuren op deze uithangborden vinden afge - beeld . De motieven'er Vj^or zijn ont - leend aan schier elk terrein van het leven . Toen handel en bedrijf toenamen , vermeerderde het aantal uithang - teekens zeer . Het uithangteeken werd gebezigd door allerlei standen : kooplieden en boeren , schippers en porders , apo - thekers eu herbergiers ! Zoo heerschte in de 17de eeuw sterk het gebiiiik , om het achter -, krat van wagens te beachildei'en . Te Hagestein versierden , volgens Van Lennep en Ter Gouw's , werk , dat de stof voor dit artikeltje le - verde , de boeren hun wagens mèt een geschilderd ' snijwerk , voorstel - lende den HoUandschen tuin . Alleen bij uitzondering werden de voorstellingen op de uithangborden aangebracht door voorname mees - ters . De meeste schilders waren er niet toe geneigd ; zulke kimststuk - ken waren te kostbaar en ..., het publiek werd vaak meer aangetrok - ken door een helle of bontkleurige figuur ! IJovendien waren geschi - derde voorstellingen niet bestand tegen weersinvloeden , e.d . Velen kozen liever beeldhou'wwerk in hout , of ijzeren figuren , enz . Op de ' dorpen , ook langs de we - gen , bestonden de uithangteekens dikwijls uit houten borden . Deze staken ver vooruit , zoodat ze van - zelf in het oog moesten vallen . Beroemde mannen ' uit de middel - eeuwen vinden wij maar weinig op de uithangborden . Soms staan , de Voorstellingen in historisch verband met de plaats , waar het bord uit - hangt , zooals bijv . opde.p'aats aan de Lek , waar in 1304 de Zeeuwsche ridder Jan van Renesse bij het over - varen verdronk : ,, Bij het veer van B^seKom Kwam Heer Jan van Renes om , En op den dijk stond zijn peetje te huilen , Maar ' t waren toen toch verbraste uilen ; Want had hij zoo'n paar kurken f ehad als je hier kan oopen , (' Dan wSs Heer Jan niet in de Lek verzopen ." Ook de openbare plaatsen , als kerkhoven en begraafplaatsen , had - den hun uithangteekens , bevattende de symbolen van dood en onsterfe - lijkheid . Er kwamen doodsbeende - ren en - hoofden op voor , ook hoog oplaaiende fakkels met eronder : Spes altera vitae ( De hoop op een ander leven ), soms met de spreuk : U wacht ik ook " of Ik wacht u ." Lezen we nu nog niet op het ijzeren hek van het kerkh.if te Schelluinen het in gouden letters geschilderde : ,, Wij wachten u " ? Minder schrik - aanjagend " zijn de thans nog wel voorkomende-opschriften als : Rust - plaats enz . Op 1 December 1417 stierf de laatste vertegenwoordiger van den machtigen stam der van Arkels . in de Krijtsteeg ( thans Revetsteeg ) te Gorinchem met duizend van zijn mannen den heldendood , in zijn strijd tegen Jacoba van Beieren , om zijn ,, vaderlijcke stad " te herwin - nen . Ook Jacoba betreurde zijn Algemeene bepalingen , De worden en het spreekwoord nnoeten op , een briefkaart , voor - zien van nSïanx eni adres van den inzehuer , worden toeg'ezonden aan den Prijsvraagredacteur van De Teisterbander te Leerdam . In den Idrikerbovenhoek van de adreszijde van de briefkaart dient vermeld te . worden : Nieuwjaarsprijsvraag 1943 . Oih voor een prijs in aanmer - king te komen , moeten de oplos - . singen uiterlijk Vrijdag S Januari a.s ., ' s morgens 11 uur , in . ons be - zit zijn . Het behandelen van . andere on - derwerpen is verboden .' I>e uitspraak van de redactie , zooals ■< AÓj die in ons nummer van Vrijdag 15 Januari a.s . hopen te publiceeren , is bindend . Over de prijsvraag en " de toe - kenning der prijzen wordt geen briefwisseling gevoerd . Prijzen Voor de goede oplossers z^n ' ook ditmaal weer 12 prijzen beschik - baar : als ' hoofdprijs -^ op veler verzoek anderniaal een vulpen , en voorts een vloeiroller , boeken - stexmen , boekomslagen , luxe ka - - - lenders ' 4 ? en enkele zakagenda's voor 1943 . vrijheid te hergeven , en ... hem haar liefde te schenken ! Een ar - duinsteen aan een huis . in genoemde steeg droeg als herinnering het op - schrift : iJDoe men , schreef 1 Dezember MCCCCXVI en één , Doe bleef den Edelen Hooch - g'eboren Wilem van Arkel voor desen steen ." De regels staan weerszijden vanhet afgebeelde wapen van " Gorin - chem . , Het eigenaardige van de ' zaak is , dat het uithangteekenen van een Gorcumsche stoomboot niet Willem , maar Jan van Arkel als historische figuur verkoos , zonder nadere aan - duiding , welken hier bedoeld werd . Gaat men de . stedewapens na , dan zien wij , dat het eigen wapen het vaakst als uithangteeken voor - komt , en wel aan de gevels der stadsgebouwen , als versieringsmo - tief , aan herbergen , winkels enz . Hangt niet de Heüsdenaar heel graag zijn Wieltje " uit ? -. In Holland werd allerwegen de Roode Leeuw " uitgehangen , vooral ook aan herbergen . Zoo duidde de waard heel duidelijk aan , dat hij tapte met vergunning van de'n graaf . Langzamc - hand werd De Roode Leeuw " ook meer verbreid buiten het graafschap . In Gelder - land kwam ook vaak De Gouden Leeuw " voor . Ook de flora leverde haar uit - hangbord - motieven . Vele gevelstee - nen prijkten met heraldieke leliën en rozen . Als wa;pen beeld van den graat van der Lippe , wien eens de heer - lijkheid toebehoorde , hing te Vianen ,, De Roos " uit ,- aan een herberg . Te Gorinchem prijkte aan één der logementen',,De Geldersche Blom ". Ook dit uithangbord kwam eertijds zeer veel voor . Men verstond hier - onder de Mispelbloem ", uit het oude wapen van Gelre , nog voor - komend in het wapen van Lochem . f e Vianen hing aan een heerenhuis nog ,, Den HoUandschen Tuyn " uit , in onderscheiding bijv . van den Zeeuwschen Tuin , waar men een ,, Maagd " in een tuin ziet zitten , met naar den hemel wijzenden vin - ger . Onze voorouders hadden groote voorliefde voor zinnebeelden . Wie Cats , Hooft , e'.a . gelezen heeft , zal dit spoedig bemerkt hebben . Van - zelfsprekend , dat ze ook op de uit - hangborden voorkwamen ! Het fortuin beeldde men af als een naakte vrouw , die op een ra|l van avontuur staat . Bo\en haai hoofd slingert ze een wimpel . Soms zijn er vleugels akn de voeten ge - maakt . Men stelde het fortuin voor als naakt , om aan te duiden , dat Vrouwe Fortuna niet gemakkelijk was te grijpen . Gekleede personen zijn gemakkelijk bij de slippen vast te ; pakken ! Uit preutschheid werden in later eeuw de fortuna's " met een juck geschilderd , terwijl zij . een rood-wit-blauwen wiipapel boven het hoofd slingerden . Een Gorcummer rtimde er onder : ,, Als imant de Fortuyne dient . Dan waayt hem aan so menig vriendt, Maar krijg hij slagen op den kop , So sijn de vrinden weer 1 haas . op ." En te Asperen las men : ,, Wangunst niemaht profijt , Wilt elk op Godt betrouwen , Of iemant my benijdt , "■ ' t Fortuin sal sijn loop houën ." Tabaksverkoopers voelden zich schijnbaar steeds weer aangetrok - ken door zwarte en donkerkleurige vreemdelingen , tenminste om dezen op het uithangbord voor te stellen , ander het opschrift ,, Moriaanshoof - den ", ,' t Kint van den Moriaen ", enz . In 1624 bestookte de vijand ons land van alle kante i . Verschillende gren,ssteden werden toen ontbloot van krijgsvolk eu hier werden Hol gers uit Amsterdam naar Zaltbom - mel , met Jacob Jacobsz . Hinlopen als kapitein aan het hoofd . In de aangewezen plaats bleven ze even - wel slechts twee maanden , maar deze korte tijd was lang g-enoeg , om den vijand ontzag in te boezemen . Wat toch was het geval ? Ofschoon er nog geducht geschoten werd door den vijand , gingen 30 April enkele Amsterdai;nmers toch . aan de Maas , in het gezicht van den vdjand , een Meiboom kappen , om deze voor de deur Van ,, den Moriaan ", waar de kapitein in kwartier lag , te plan - ten , Het ondersöhrlft luidde : Soo ïlindeloopen is een Bogaert ' Cloeckelijck, En een Vrij Keyser leeft in ' t onbedwongen rijck , Soo leeft ghij sonder jock , o Batavische quanten , . Maeckt hier de vrijheit sterck en wüt de Mey nu planten ." Vol woordspelingen ^ dus ! ( Oud - schepen Jan Willemsz . Bcgaerd was hun luitenant . Nicolaas Kloeck bun vaandrig , Roelof de Vrij en Hans de Keyser hun sergeants ). Logementen en herbergen hingen ook vaak voorstellingen uit van die . personen , die zij gaarne als bezoe - kers zagen . Heel gewoon was het opschrift De Reizende Man ", De Vrolijke Snaak " e.d . Zoo las men op eën uithangteeken . aan een herberg te Vianen , waar een man op afge - beeld stond , met een glas in de hand : . ,, Drink ik dan bederf ' ik , Drink ik niet dan sterf ik . Doch het is beter gedronken en bedorven, Als niet gedronken en gestorven ." In den haiidel is geld onmis'baar en menig koopman hing dan ' ook geen zak of baal uit , zooals de meelhandelaar een meelzak , of ko - renzak , maar beeldde op het uit - hangbord een muntstuk af . Heel vaak vond men er bijv . den stuiver op . Dit wees ook op het verband , dat er bestond tus.schen dit geld - stuk en de hoeveelheid koopwaar , die men er voor kon krijgen . Ook - lag er verband tusschen muntstuk en bijzonder voorval in het leven van den koopman . Wanneer een jeufdig vreemdeling te Amsterdam arriveert met alleen een HoUand - schen daalder op zak , ~ maar na t'wmtig jaar werken een rijk ' man geworden is , hangt hij ,, een daal - der " uit! - ( waarschijnlijk met de be - doeling , dat de hieraan verbonden zeggen hem verzekerd zal blijven , Verder wilde men door den stuiver aangeven , dat men niet beoogde het maken van . woekerwinsten , maar met een zedig gewin . tevreden was . Lang hing De Laatste Stuiver " uit bij Beusichem en Opijnen . In nauw verband met het geld - stuk staat de spaarpot . Ook deze was een bij onze voorvaderen ge - liefd symbool . Öp een gevelsteen uit 1613 vond men te Gorinchem op den Appeldijk een spaarpot uitgehou - wen , en een hand,-die er een geld - stuk in laat glijden . Er onder stond : „. In den Witte Spaerpot ." ,. Ook het wapentuig were } voorge - steld op de uithangborden . Veel voorkomend waren de pijl , de boog , het rondas , enz . In ,| De Donder - kloot ", een huis in de ' Wagenstraat in Den Haag , kwamen eertijds de afgevaardigden uit Schiedam , Schoonhoven en Gorinchem samen . Reeds zeey vroeg hing aan de herbergen de kat uit . Zoo lezen wij bij Van Hasselt , dat in 1533 te Am - hém een zekere Grjsbert Mess er van beschuldigd werd , een tinnen kan te hebben weggekaapt , die de waardin van ,, De Kat " bij hem uit den mouw gehaald had . De uithang - borden laten ook de kat in allerlei toestanden zien . De Dansende Kater " gaf een knaaö te zien,-die op de viool speelde , tenvijl een ka - ter er bij danste . , Een - vreemde specialiteit kwam te Leei-dam voor , en wel een kat .... zonder nagels . In de Kat sonder nagelen .. Dit is een van de goejen , . Maar die hier binnen woont , die laat haar nagels groeijen ." , l\isschen Gorinchem en Vianen hing bij het Zederikkanaal Het Zwaanskuiken " uit . Hieraan moet nog de Zwaanskuikenbrug herin - neren ! Verder was vroeger de paradijs-i . vogel nogal in trek . ' Deze hing ook bij herbergen uit . ,', Zo gij ' roken wilt , rook te huis , en zo gij een kop chocolade wilt drinken , doet dat in den Paradijsvogel , dó,ar zult gij meer kinderen van u'we jaren vin - den ." Het kleedingmagaztjn op het kruispunt Hoogstraat - Arkelstraat-Molenstraat te Gorinchem heet nog ,, In de Paradijsvogel ". De , rijmlust onzer voorvaderen openbaarde zich ook i . de opschrif - ten op bekers , roemers , enz . Toen het Twaalfjarig Bestand gesloten werd , schonk de stad Gorinchem , als bewijs van waardeering voor den arbeid en ijver van den burge - meester , Jan Jacobsz . van Ameijde , die - - Was opgetreden als gevolmach - tigde van de Staten oij de sluitihg van het Bestand , een beker met verpild zilver , versierd met wapens en beeldjes , bloemen enz .: Voor de moeyten langdurick , extra-ordinaris begaen , . In Trefves besongye , gebracht tot victorie , Heeft Stadts d3.ncbaerhevt dees Cop doen ontfaen l>en Burgermr Ameyde tot een memorie ." Hugo de Groot's roemer , inhou - dende ± % pint , kwam , na zijn ontsnapping van Loevestein , aan zijn zwager , den Raadsheer . Rei - gersbergen . Wanneer deze nu gas - ten had , bracht hij hun den roemer , Justus Rijkwaard . als gast bij den PREDIKBEURTEN OUDEJAARSDAG Cntemtoorg : NH kerk 8 uur ds Öl - deman in , tte zaal Luxor , coU . alg ziekeuhuis . Ger . kerk 3.30 uur ds H . M . Ploeger . Chr . Ger . kerk vm 10 uur ds E du Marchie van Voo,rthuizen . ' Luth . kerk 7 uur ds P . Kastelijn , extra coll . voor ' Pred . Weduwen en - Weezen . Oud Kath . gem . ' geen dienst . Chr . School in ' t Veld 7.30 uur ds K . Roubos . Beiislchem : JSTH kerk 3 uur ds A . de Wilde . Herdenking der over - ledenen . Extra , collecte . Zoehnond : NH kerk 6 en - 7.30 uur ds A . H . de Wit , extra collecte . Everdlngeji : NH kerk geen opgave , ontvangen . NIEUWJAAKSDAG Cnlemborg : NH kerk geen dienst . Gier . kerk 10 uur ds H . M . Ploe - ger . Chr . Geref . kerk 10 uur Leesdienst . Luth . kerk geen dienst . Oud Kath . gem . 10 uiw H . Dienst . Chr . School in ' t Veld f een dienst . oelmonfi : NH keïk geen dienst . E-vfirdingeii : NH * kerk 10 uur ds ' H . N . , Fruijt . Godsdienstig begin des jaars . Bevestiging van Ker - keraaadsleden . ZONDAG 3 JANTTAEI 1943 . Culemborg : NH kerk 10 uur ds G . Oldeman , bevest . Kerkeraadsle - den . 3 uur ds M . A . Krop van Tricht . Ger . kerk 10 uur~'Cand , T . B . van Houten , hulpprediker te Leiden . 3 uur dezelfde . Chr . Ger . kerk 10 en 8 uur leesdienst . Maaandag 4 Januari 6 uur . ds E . du Marchie van ' Voorthuizen uit ' Driebergen . Luth . kerk 10 uur ds P . Kastelijn , Liturg . I , extra coll . pi . pred . fonds . Oud Kath . gem . Zondag na de Besnijdenis des Heeren . 10 uur H . Dienst . 3 uur Vesper . Chr . School in ' t Veld 2.30 uur ds J . de Vos uit Beesd . BeusicheiTii : NH kerk 10 uur da J . M . Erkelens v?in Hilversum . EverOlngen : NH kerk 10 utir ds H . N . Fi - utjt . Zoelmond : NH kerk 10 uur ds A . H . de Wit , bevest . . Kerkeraads - leden .. " BEVOLKING BEUSICHEM Vertrokken :_ B . van Alphen ^ naar Culemborg . ^ M . H . Hommersom naar Culemborg . Hoofdredacteur : W . Anthonie van Krieken , Ti el ; plaatsver - vanger : E ; M . R . ter Haar , Leer - da ^. Verantwoordelijk voor de advertenties : H P . ter Haar , Leerdam . I??^PS Haec vlni mensura f uit , qua Grotius blim , Captiyus curas leniit atque sitim ." of : Het wafi Z09 lang t>e Groot gevangen bleef Deés kelk , die dorst en zorg bij hem verdreef ." De hoog boven oe omgeving uit - stekende torens liet men , behalve door de klokken , ook spreken door de opschriften . Zij droegen of Ro - meinsohe steenen , of gedenksteenen , herinnerend aan het leggen van den eersten steen , het inslaan van den bliksem , e.d ., of '' moraliseerende steenen . Soms vonden de bouwlieden een Rometnschen steen , sorhs met op - schrift of beeldhouwwerk , en die w^rd dan in den toren gemetseld , als bijv . te Dodewaard . Zoo'n Ro - meinsche steen wilde dus heelemaal niet aanduiden , dat de Romeinen den toren hadden gebouwd . I>e laatstgenoemde categorie van stee - nen droegen een zedepreek tot op - schrift . Een op den kerkmuur van het kerkhof te Beusichem geplaatst opschrift luidde : Hier rust in ' t volkrijk graf het achttiental van lijken , ' De prooi des watervloeds , het kenmerk van den nood Des onvergeetbren nachts ( van 1809 ), toen dijk en dam moest wijken , Toen * t ijs , door storm gevoerd , verwoesting spreidde en dood , Toen huis en berg en schuur daar dreven op de golven , Toen koe en paard en mensch daar zonken in den plas , Toen zelfs de laatste hoop scheen in den vloed bedolven . Zoo God , en Vorst en . Volk ons niet ten redder was . Toef hier een oogenblik aan - schouw dees vruchtbare oorden En zeg : ' t geen is en was , is alles'ijdelheid ; Neen , stort een dankb're traan , zoo ze ooit uw oog bekoorden . Daar beter , zaa.rgerd oord den vriend der Deugd verbeidt ," Wapens werden eveneens in rij - men beschreven .. Het wapen van Gelderland , dagteekenend uit den strijd - van Gelder tegen de Bourgon - dische Nederlanden , vooral tegen Holland , luidde : ,, Hoog van moet , Kleen van goet . Een swaert in de hant 1st wapen van Gelderlant ." We besluiten met een opschrift , eenmaal voorkomend op een schoor - steentje te Buren ( blijkbaar van een barbier ) ; ,, Die wel en sagt wil sijn geschoren , Die komt Saturdags vroeg of daags te voren . Maar die wil komen Sondaags mijn bezoeken , Vindt botten messen en natten doeken . Hendrik vaai der Ldnden , 1/7/1774 . P